СІЛТЕМЕ DOI
https://doi.org/10.54944/ot867xg78
АВТОРЫ
Т. Н. Дүйсебаева
ТҰЖЫРЫМ
Мақалада Қазақстан қосмекенділерінің қазіргі заманғы жүйелі тізімін қалыптастыру тарихы қысқаша баяндалады. Бұл оқиға академиялық құбылыс ретінде XVIII ғасырдың екінші жартысынан, Петр Симон Палластың Батыс Қазақстан бойынша ғылыми саяхаттары кезінен басталады. Тізімнің негізін 1918 жылғы монографияда А. М. Қазақстан территориясы үшін Никольский көрсеткен түрлер тізімі деп санауға болады, ал қосмекенділердің ғылыми атаулары көбінесе дұрыс көрсетілген: Ranodon sibiricus, Bombina bombina, Pelobates fuscus, Bufo bufo, Bufo viridis, Rana arvalis, R. asiatica, R. esculenta, R. temporaria (9 түр). Келесі ғасырда сандық тұрғыдан алғанда, тізім айтарлықтай өзгеріске ұшыраған жоқ және 10-нан 12-ге дейін ғана өзгерді. Сапалық өзгерістер таксономиялық позицияға және белгілі бір түрлер мен туыстардың туыстық байланыстарына қатысты көзқарастармен анықталды: Rana amurensis – Rana asiatica, Hynobius – Salamandrella, Rana – Pelophylax және т.б. Негізінен молекулярлық-генетикалық талдауға негізделген соңғы екі онжылдықтағы таксономиялық тексерулер Қазақстанның батрахофаунасы тізіміне елеулі түзетулер енгізді. Pelobates (P. vespertinus) және Bufotes (B. sitibundus, B. perrini, B. pewzowi) туыстарының түрлер құрамы анықталды және Pelophylax ridibundus түрішілік құрылымының күрделілігі криптикалық түрлер кешендерінің қазіргі заманғы көрінісінде расталды. Тізімді жаңартудың болашағы бар. Бірінші кезектегі міндеттер – Қазақстанның Ресеймен шектес солтүстік аумақтарын кәдімгі тритонның, шөпбақа мен сібір бақаларының мекендеу мәселесін шешу үшін мұқият зерттеу және Bufotes viridis және Pelophylax ridibundus кешендерінің құрамына қатысты таксономиялық зерттеулерді жалғастыру.
КІЛТ СӨЗДЕР
ТОЛЫҚ НҰСҚА
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
- Ананьева Н.Б., Боркин Л.Я., Даревский И.С., Орлов Н.Л. 1998. Земноводные и пресмыкающиеся. Энциклопедия природы России. Москва: ABF. 576 с.
- Банников А.Г., Даревский И.С., Ищенко В.Г., Рустамов А.К., Щербак Н.Н. 1977. Определитель земноводных и пресмыкающихся фауны СССР. М.: Просвещение. 415 с.
- Берг Л.С. 1923. Molge vulgaris L. c берегов Балхаша. Русский гидробиологический журнал, 2(11–12): 218.
- Боркин Л.Я. 2021. Ранние сведения о герпетофауне Казахстана (XVIII век). Труды Института зоологии Республики Казахстан, 1(2) (Монография): 1–90.
- Боркин Л.Я., Литвинчук С.Н. 2015. Герпетологические исследования на западе Казахстана: П.С. Паллас и современность. В кн.: Природа западного Казахстана и Петр Симон Паллас (полевые исследования 2012 года). СПб: Изд-во «Евразийский Дом». С. 53–79.
- Боркин Л.Я., Литвинчук С.Н., Розанов Ю.М., Скоринов Д.В. 2004. О криптических видах (на примере амфибий). Зоологический журнал, 83(8): 936-960.
- Гаранин В.И. 1983. Земноводные и пресмыкающиеся Волжско-Камского края. Москва: Наука. 176 с.
- Дуйсебаева Т.Н. 2010. Краткий обзор последних изменений в систематическом списке амфибий и рептилий Казахстана. В сб.: Герпетологические исследования в Казахстане и в сопредельных странах. Посвящ. памяти К.П. Параскива. Алматы: АСБК – СОПК. С. 37–52.
- Дуйсебаева Т.Н., Ананьева Н.Б., Барабанов А.В. 2018. Ящерицы фауны Казахстана: этапы изучения и актуальная таксономия. В сб.: Герпетологические и орнитологические исследования: современные аспекты.
- Посвящ. 100-летию А.К. Рустамова (1917–2005). СПб – Москва: Товарищество научных изданий КМК. С. 78–86.
- Елпатьевский В.С. 1907. Пресмыкающиеся и земноводные, собранные Балхашской экспедицией в 1903 г. на берегах Балхаша и р. Или. Известия Туркестанского отдела ИРГО, 4(7). Научные результаты Аральской экспедиции: 49–59.
- Зарудный Н.[А]. 1896. Материалы для фауны амфибий и рептилий Оренбургского края. Бюллетень Московского общества испытателей природы, 1895. Новая серия, 9(3): 361–370.
- Золотаренко Г.С. 1985. О нахождении зеленой жабы в окрестностях Новосибирска. Вопросы герпетологии. Тезисы докладов VI Всесоюзной герпетологической конференции. Ленинград: Наука. С. 80–81.
- Иванов А.Ю. 2019. Молекулярно-генетические и экологические особенности распространения криптических форм озерной лягушки в восточной части ареала. Автореф. дисс. на соискание степени канд. биол. наук. Пенза. 23 с.